Bijbelvertalingen (1)

Leerhuis EGMS november 2023

Nederlandse Bijbelvertalingen

  • Welke zijn er zoal?
  • Hoe komt het dat vertalingen verschillen?

Bijbelvertalingen

Vier sessies

  1. Grondtekst? Welke grondtekst?
  2. Vertalen? Hoe dan? Doeltaal en brontaal.
  3. Theologische bril? Wie ik? Ik niet.
  4. Introductie Bijbels Hebreeuws.

Disclaimer

Nederlandse Bijbelvertalingen

  • 15e eeuw: boekdrukkunst in Europa
  • 1517: Maarten Luther, de 95 stellingen
  • Boekdrukkunst maakte bijbel toegankelijk voor iedereen

Bekendste Nederlandse Vertalingen voor SV

  1. Liesvelt Bijbel, 1526 1e editie
  2. Deux-Aes Bijbel (1562)

De opening van
de Nationale Synode
te Dordrecht
op 13 november 1618


Powels-Weyts (1621)
Dordrechts Museum

Nederlandse Bijbelvertalingen

  • Statenvertaling (SV) en Herziene Statenvertaling (HSV)
  • NBG51 (NBG: Nederlands Bijbel Genootschap)
  • NBV en NBV21 (NBV: Nieuwe Bijbel Vertaling)
  • Willibrord Vertaling
  • Naardense Bijbel (NB)
  • Bijbel in Gewone Taal (BGT)
  • Groot Nieuws Bijbel
  • Het Boek

Statenvertaling

  • Vertaling op kosten van Staten Generaal op voorstel Synode van Dordt
  • Synode van Dordt, 1618-1619
  • Toestemming Staten Generaal, 1626
  • Vertaling gereed, 1635
  • Autorisatie door Staten Generaal, 1637

bron

Statenvertaling Uitgangspunten

  • Dicht aansluiten bij grondtekst; bij noodzakelijke afwijking kanttekening plaatsen
  • Gebruik extra woorden in vertaling met andere letter en tussen haakjes
  • Per boek en hoofdstuk een inleiding; in kanttekeningen tekstverwijzingen
  • Korte verklaring toevoegen bij duistere teksten
  • Zo mogelijk handhaven woordsoorten en woordvolgorde
  • Vertalers: heilig en godvruchtig leven, geloven in door God geïnspireerde oorspronkelijke tekst

bron

Statenvertaling

SV1637 Genesis 1
SV1637 Genesis 1 tekst

Herziene Staten Vertaling

  • Zelfde bronteksten als SV op enkele uitzonderingen na
  • Herziening geen hertaling en geen compleet nieuwe vertaling
  • Rekening houden met taalveranderingen
  • Nieuwe inzichten in de grondtaal
  • Nieuwe inzichten in de grondtekst

brochure HSV

NBG1951

  • Nieuwe vertaling vanwege verouderd taalgebruik in SV
  • Toegenomen kennis van het Hebreeuws
  • Meer handschriften beschikbaar
  • OT gebasserd op Masoretische tekst (SV idem)
  • NT gebaseerd NA21

bron

NBV en NBV21

  • “Brontekstgetrouw en doeltaalgericht”
  • Taaleigen van brontekst vermijden
  • Taaleigen van doeltekst gebruiken
  • Hedendaags, natuurlijk Nederlands
  • Interconfessioneel

bron

Naardense Bijbel

  • Streven naar concordante vertaling
  • Behouden Hebreeuwse en Griekse taaleigen

bron

Bijbel in Gewone Taal

Vertaalprincipes

  • Vertaling uit grondtekst
  • Vertaling in “gewone woorden”
    • bijv. ark (van Noach) –> boot
    • voedster –> vrouw die kind de borst kan geven

zie toelichting

zie toelichting keuze brontekst

Groot Nieuws, Het Boek etc.

  • Doelgroep: ook niet-kerkelijke lezers
  • Bijbel in omgangstaal
  • Vertalingen of Parafraseringen?

bron Groot Nieuws Bijbel
bron Het Boek

Teksten Vergelijken (1)

Vergelijk in HSV, NBV en NBG

  1. Mattheus 23: 14
  2. Lukas 2: 34
  3. 1 Johannes 5: 7-8
  4. Johannes 5: 4

Oorzaken Verschillen (1)

  1. Keuze brontekst NT
  1. Textus Receptus
  2. ‘Tekst Kritisch’ NT zoals NA28, Westcott Hort
  3. Meerderheidstekst

Textus Receptus

  • Kritische editie van NT
  • Erasmus (1516 1e editie); beperkt aantal handschriften beschikbaar
  • Nieuwe edities in 1522, 1527, 1535,
  • Estienne
  • Beza
  • TR: Brontekst voor SV en Engelstalige KJV

Meerderheidstekst

  • Tekst vaststellen op basis van alle handschriften en turven
  • Kritiek: kopieen van Byzanthijnse type vormen meerderheid
  • Waarom alleen Griekse mss meetellen?

Tekstkritische Edities

  • Westcott Hort
  • Nestle Aland (meest recent NA28)
  • Criteria voor vaststellen originele tekst
    • Externe (datering, geografische situering, onderlinge verhouding)
    • Interne (moeilijkheidsgraad, lengte, auteur)
  • Criteria bepalen ‘gewicht’ van een handschrift bij vertaalkeuzes

bron Van den Beink H9 en H11

Bekendste Handschriften

  • Codex Vaticanus
    • Opgeslagen in bibliotheek Vaticaan
    • Datering: midden 4e eeuw
    • Bijna volledig Grieks OT en NT en aantal apocriefen
    • Veel fouten (foutjes, correcties)

Bekendste Handschriften

  • Codex Sinaiticus
    • Gevonden in St. Catherina klooster in de Sinaï (Von Tischendorf, 1844)
    • Datering: midden 4e eeuw
    • OT: LXX; NT: compleet; enkele apocriefen
    • Veel correcties aangebracht

Textus Receptus Versus NA28 e.a.

  • TR geeft groot gewicht aan Byzantijnse manuscripten (mss)
  • NA28 e.a. baseren zich vooral op Alexandrijnse mss
  • NA28 e.a. geven geen/nauwelijks gewicht aan Byzantijnse mss
  • NA28 e.a. gebruiken mss gevonden na samenstelling TR
  • NA28 e.a. negeren vondsten uit eerste eeuwen die TR ondersteunen

Hoe Groot is Het Probleem

Vier soorten verschillen tussen varianten

  • Niet betekenisvol en zeer waarschijnlijk onjuist
  • Wellicht juist en niet betekenisvol
  • Betekenisvol maar zeer waarschijnlijk onjuist
  • Betekenisvol en waarschijnlijke juist

bron

Verschillen TR en NA28

Welke Categorie?

  • Matt. 5: 27
  • Matt. 6: 13
  • Matt. 17: 21
  • 1 Kor. 11: 24
  • Romeinen 14: 6
  • 1 Petrus 2: 2

Lijst

Niet Besproken: LXX versus BHS

Genesis 2: 1-2

‭1‭ ‭Zo zijn de hemel en de aarde voltooid, en heel hun legermacht.‭ ‭2‭ ‭Toen God op de zevende dag Zijn werk, dat Hij gemaakt had, voltooid had, rustte Hij op de zevende dag van al Zijn werk, dat Hij gemaakt had.‭ (Ge 2:1-2, HSV)

‭1‭ ‭And the heavens and the earth were finished, and the whole ‭‭ world of them. ‭‭ ‭2‭‭ And God finished on the sixth day his works which he made, and he ceased on the seventh day from all his works which he made.‭ (Ge 2:1-2, LXXE)

Volgende Week

  • Vertalen, hoe dan?
  • Brontekstgetrouw
  • Doeltaalgericht
  • Concordant vertalen
  • Doelgroep?